Recensie
acht jaar verzorgt Ron Fresen op acht uur in het NOS-journaal de duiding van het politieke wel en wee van het hoogste orgaan binnen onze democratie, de Tweede Kamer. In zijn boek Acht Jaar Acht Uur openbaart hij hoe ‘zijn’ dagelijks leven er als parlementair journalist uitziet. Op 26 oktober jl. werd zijn boek[1] in het Haagse museum Beeld en Geluid gepresenteerd.
In Acht jaar Acht uur wordt op een ontspannen manier inzichtelijk, dat er achter ieder contact tussen journalist en politicus een wederzijds belang schuilgaat. Niets is vrijblijvend. De journalist is uit op het nieuws, het liefst natuurlijk een echte primeur, maar minimaal wil hij begrijpen wat de achtergronden zijn van tal van bewegingen. De politicus, en hier maakt het niet uit in welke rol, realiseert zich dat de journalist de toegang is tot de publieke opinie. En als echte volksvertegenwoordiger heeft deze er belang bij om zichtbaar te zijn.
Zelf kom ik uit de generatie van de jaren zeventig. Het was de tijd waarin het nieuws werd gedomineerd door de verzuiling. Het medialandschap was er een verlengstuk van. De kranten hadden elk hun eigen herkenbare identiteit: het Vaderland voor de liberalen, Het Binnenhof was katholiek, de Nieuwe Haagse Courant (Trouw) was het ‘christelijk nationaal dagblad voor Den Haag en omgeving’, het vrije Volk diende zowel socialisten als sociaaldemocraten terwijl De Waarheid op de mat van de communisten belandde. Mijn ouders lazen de Haagsche Courant die zich ideologisch tussen alles in bewoog.
In dit ideologische geweld van de jaren zeventig en tachtig was het televisieprogramma Den Haag Vandaag van de NOS met presentator Ton Planken een ware verademing[2]. In tegenstelling tot de genoemde media, beoogde het actualiteitenprogramma geen verlengstuk te zijn van een van de politieke zuilen. Den Haag Vandaag concentreerde zich op de duiding van het politieke nieuws. Aan de kijker werd overgelaten hoe deze het zou beoordelen.
In dit gedachtengoed heeft Ron Fresen de afgelopen acht jaar op het NOS-journaal een vergelijkbare rol vervuld. Ron Fresen ziet zich als ‘duider’ van het nieuws: ‘Een commentator oordeelt, een duider analyseert. Een commentator vertelt wat-ie-ziet, een duider vertelt wat je niet ziet, maar wel moet weten om te begrijpen wat er speelt’. En als Ton Planken in 1980 nog verzucht dat de ‘tientallen journalisten die over de besluitvorming in Den Haag praten en schrijven, zich daar zelden of nooit laten zien’ laat Ron Fresen precies het tegendeel zien. Hij moet in al die jaren duizenden kilometers door de wandelgangen van het Binnenhof hebben afgelegd. En in dat alles tekent zich een vast patroon af, zoals het hangen bij de patat-balie, het wekelijkse bezoek op dinsdag in de Eerste Kamer en – niet onbelangrijk – het ensceneren van toevallige ontmoetingen met een potentiële bron naar het nieuws. Vaak op zoek naar een heuse primeur, maar veel vaker om inzicht te krijgen in de achtergronden van het nieuws.
Acht jaar Acht uur laat met vele – herkenbare – voorbeelden zien hoe besluitvorming in de politiek tot stand komt. Eén wil ik er uitlichten. En dat is het moment dat Ron Fresen en zijn collega Joost Vulling tijdens de formatie van het Kabinet Rutte 3, opvangen dat er een besluit is genomen tot het schrappen van een D-belasting. De ‘D’ oogt op het eerste gezicht technisch, maar zal gaan uitgroeien tot een heuse politieke rel. ‘D’ staat namelijk voor het schrappen van de belasting op het dividend (winstuitkering) op de aandelen van multinationals. Materieel gaat het over een 1.4 miljard dat de Staat zal verliezen aan belastinginkomsten. Dat roept bij beide journalisten vragen op: ‘Waar komt dit plan ineens vandaan? In de verkiezingscampagne speelde het geen enkele rol. Hoe is het dan toch in het regeerakkoord terechtgekomen? Is het soms met de top van de grote bedrijven bedisseld, onder het genot van een goed glas champagne?’ Veel speculaties, weinig concrete antwoorden.
Ron Fresen en Dominique van der Heyde gaat op zoek naar een verklaring: ‘het is donker, er is bijna niemand te bekennen en we zijn op weg naar de uitgang. Plotseling staan wij tegenover iemand die ongevraagd begint over de dividendbelasting. Het is niet de eerste de beste en de persoon heeft belangwekkende informatie’. Het is deze achtergrondinformatie die het NOS-journaal zal gaan domineren. Het is het begin van een grote politieke rel, waarbij uiteindelijk minister-president Rutte bakzeil haalt en af moet zien van zijn het plan tot afschaffing van de D-belasting. Weg is het douceurtje aan de aandeelhouders van het grote bedrijfsleven. In zijn boek geniet de journalist Ron Fresen nog zichtbaar van het moment dat zij greep kregen op de achtergronden van dit curieuze voornemen, dat in de krochten van een formatie werd geritseld.
In het boek maakt Ron Fresen geen geheim van zijn werkwijze en hoe hij in overleg met de redactie tot zijn onderwerpkeuze komt. Voor hem staat centraal dat de NOS geen eigen belang heeft in het politieke spel. Het is dienstbaar aan een goede en vrije nieuwsgaring, waarbij bij de duiding van het nieuws eerder de verschillende tegengestelde belangen zichtbaar worden. Het is aan de kijker hoe dit inhoudelijk te beoordelen. Toch levert ook deze ‘neutrale’ houding weerstand op.
In een tijd van toenemende polarisatie, vechten de verschillende tegengestelde partijen ook om het eigen gelijk in het nieuws. Niets in onze tijd blijkt vrijblijvend te zijn. Zo willen Geert Wilders (‘Wilders heeft zeker ook een aardige en zachte kant. Het publiek krijgt die zelden of nooit te zien’) en Thierry Baudet (‘de enige politicus met wie ik niet goed overweg kan’) nog wel eens meegaan met de bewering dat de duiding ‘NOS Fake nieuws is’. Ron Fresen is daar klip en klaar over: ‘Wij horen niet te kiezen, wij blijven in het neutrale midden. Wij nemen hun waarheid niet over, maar vertellen alle kanten van de waarheid, uitgaande van algemeen geaccepteerde feiten. Met andere woorden: dat ‘NOS Fake nieuws’ is er niet omdat wij iets fout doen, het is er omdat wij iets goed doen.’ (…) ‘Kritiek op de NOS mag, nee dat moet zelfs, daar word je zelfs beter van. Maar stop met schelden, bedreigen, intimideren en demoniseren. #stopdaarmee.’
Acht Jaar Acht uur laat een echte ambachtsman zien die met liefde zijn vak uitoefent. En dat nu opgeschreven krijgt bijzondere betekenis omdat hij als het gezicht van het NOS-Journaal transparant maakt hoe hij en de redactie komen tot de ‘duiding’ van het politieke nieuws. Door dat te doen heeft Ron Fresen de media, de politiek en haar kijkers een dienst bewezen.
Adri Duivesteijn, oud lid van de Eerste en Tweede Kamer.
Den haag, 4 november 2021
[1] Acht Jaar Acht uur, Leven op het Binnenhof. Ron Fresen 2021, Uitgeverij Balans Amsterdam
[2] Den Haag Vandaag, televisie en de zekerheid van een scheef beeld. Ton Planken, 1980, Uitgeverij Bert Bakker Amsterdam.