Voor mij illustreert Almere dat steden maakbaar zijn. In 1978 bedachten de Founding Fathers, letterlijk achter de tekentafel, het huidige Almere. En waar de ‘compacte stad gedachte’ de Nederlandse ruimtelijke ordening domineerde, is in Almere tegendraads gekozen voor een polinucleaire stad, met meerdere kernen verspreid over een omvangrijk groen/blauw casco. Dat deze structuur het verdient gekoesterd en zelfs beschermd te worden, heb ik mij gerealiseerd toen ik als wethouder Duurzame Ruimtelijke Ontwikkeling invulling mocht geven aan de Rijkstaakstelling om in de komende decennia 60.000 nieuwe woningen te accommoderen. In 2006 hebben wij er dan ook nadrukkelijk voor gekozen om het oorspronkelijke stadsconcept te doorgronden, en het structureel te verankeren. Samen met William McDonough hebben wij de Almere Principles opgesteld – zeven richtlijnen die wortelen in de geschiedenis van Almere, en die richting geven aan de verdere ontwikkeling van de stad –, als grondslag voor de Concept Structuurvisie Almere 2.0.

Wat wél is veranderd, is de structuur van het planproces. Waar Almere in het verleden voornamelijk top down werd gepland, heeft zich in de afgelopen jaren een transitie voltrokken in de richting van een (meer) bottom up maakproces, waarbij initiatieven uit de samenleving leidend zijn. Soms zijn dat de ideeën, dromen en fantasieën van de mensen zelf, soms zijn het plannen van bijvoorbeeld beleggers of corporaties. Feit is in ieder geval dat er in Almere niet langer sprake is van blauwdrukken; wat we hebben bereikt, is dat de groei in toenemende mate organisch is, en in handen van partijen buiten het stadhuis. Het is een omslag die zichtbaar zal worden in de drie gebiedsontwikkelingen die in het kader van Almere 2.0 plaats zullen vinden, en die door de zogenoemde Schaalsprongas – feitelijk een nieuwe ontwikkelingsas – met elkaar zullen worden verbonden: Almere Pampus, Almere Centrum Weerwater en Almere Oosterwold.

Concept Structuurvisie Almere 2.0

De Structuurvisie Almere 2.0 is tot stand gekomen in intensief overleg met Winy Maas (MVRDV). Belangrijk is dat het bestaande Almere niet zal worden ‘aangetast’ door de grootschalige uitbreiding. In plaats daarvan wordt ingezet op de ontwikkeling van drie nieuwe stadsdelen, elk met eigen karakteristieken.

Aan de westzijde van de stad zal in relatief hoge dichtheden worden gebouwd, in aansluiting op de Amsterdamse stedelijkheid. Er wordt vastgehouden aan de overtuiging dat een IJmeerlijn – een directe verbinding tussen Amsterdam en Almere – essentieel is voor de ontwikkeling van Almere Pampus. Een dergelijke economische drager is nodig om Pampus als méér dan enkel woonwijk te laten functioneren. Het is dan ook positief dat de IJmeerlijn als “stip op de horizon” is weergegeven in de Rijksstructuurvisie voor het gebied Amsterdam/Almere/Markermeer, die de minister van I&M, Melanie Schultz van Haegen, in april 2013 heeft gepresenteerd. Er wordt uitgegaan van een gefaseerde ontwikkeling. Voor meer informatie over Almere Pampus, zie de website van de gemeente Almere.

In het hart van de stad is Almere Centrum Weerwater ontwikkeld als kansenkaart. Langs de oevers van het Weerwater is een podium gecreëerd waar publieke en private initiatieven door de tijd heen kunnen landen. De Floriade 2022 is een illustratie van het succes van deze strategie. De organisatie van de 7e editie van de wereldtuinbouwtentoonstelling is de eerste kans die zich voordeed, en die wij direct hebben weten te verzilveren (op 24 september 2012 maakte de Nederlandse Tuinbouwraad bekend dat Almere in 2022 de Floriade mag organiseren; zie ook Floriade). De verwachting is dat de Floriade de motor achter nieuwe initiatieven – of, beter gezegd: nieuwe kansen – zal vormen. Voor meer informatie over Almere Centrum-Weerwater, zie de website van de gemeente Almere.

In Almere Oosterwold, aan de oostkant van Almere, wordt het principe van organische groei radicaal doorgevoerd. Het gebied zal, net als in de Almeerse zelfbouwwijken het geval is, uit een veelvoud van particuliere initiatieven bestaan. Maar wat tot nu toe enkel gold voor woningbouw en bedrijvigheid, zal in Almere Oosterwold ook voor onder andere de lokale infrastructuur, waterberging, energievoorziening, stadslandbouw en openbare ruimte gelden. In Oosterwold zal het gehele collectieve raamwerk van onderop ontstaan, en zal de rol van de overheid tot een minimum worden beperkt. Voor meer informatie over Almere Oosterwold, zie onderstaande infographic of de website van de gemeente Almere.

Tijdlijn en publicaties

• Op 25 augustus 2006 werd de Noordvleugelbrief gepresenteerd, waarin de groei van Almere met 60.000 woningen werd omschreven als een “dubbele opgave”; Almere levert een bijdrage aan het ‘oude land’, en ontwikkelt zich tegelijkertijd tot een volwaardige stad. Lees hier de Noordvleugelbrief.
• Op 29 oktober 2007 werd het contract Randstad Urgent getekend door toenmalig minister van VROM, Jacqueline Cramer, en Adri Duivesteijn. Met dit contract werd de Rijksopgave structureel verankerd. Lees hier het contract.
• Op 9 april 2008 presenteerden William McDonough en Adri Duivesteijn de Almere Principles – zeven beginselen voor een ecologisch, sociaal en economisch duurzaam Almere – aan de toenmalig minister van VROM. Lees hier de Almere Principles.
• Op 23 oktober 2008 werd de cassette ‘Almere, stad van water en groen’ met bouwstenen voor Almere 2030 overhandigd aan toenmalig minister van VROM, Jacqueline Cramer. De cassette bevat bouwstenen voor Almere Pampus, Almere Oosterwold en het bestaand stedelijk gebied. Op basis van de bouwstenen is een integrale afweging gemaakt. Lees hier over Almere Pampus; lees hier over Almere Oosterwold; lees hier over het bestaand stedelijk gebied; lees hier de integrale afweging.
• Op 26 juni 2009 werden de Concept Structuurvisie Almere 2.0 (door Adri Duivesteijn) en de ontwerpcasus Almere IJland (door Adri Duivesteijn, Maarten van Poelgeest en Anne Bliek) overhandigd aan de toenmalig ministers van VROM en V&W, Jacqueline Cramer en Camiel Eurlings. Lees hier de samenvatting van de Concept Structuurvisie Almere 2.0; lees hier de samenvatting van de ontwerpcasus Almere IJland. Lees hier de volledige Concept Structuurvisie Almere 2.0; lees hier de volledige ontwerpcasus Almere IJland.
• Op 29 januari 2010 is de Concept Structuurvisie Almere 2.0 verankerd in het Integraal Afspraken Kader (IAK); een set met afspraken over zowel de hardware als de software van Almere, getekend door twaalf bewindspersonen. Lees hier het IAK.
• Op 23 september 2011 presenteerden drie (inter)nationale consortia plannen voor de IJmeerverbinding tussen Amsterdam en Almere; inschakeling van de markt leidde tot een substantiële kostenreductie (circa €2 miljard). Lees hier het plan van Movares; lees hier het plan van Jabocs/APPM/Posad; lees hier het plan van M55.
• Op 29 maart 2012 overhandigde Adri Duivesteijn de Ontwikkelingsstrategie voor Almere Oosterwold (titel: Land-goed voor Initiatieven) aan Chris Kuijpers, Directeur-Generaal Ruimte en Water van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Lees hier de samenvatting; lees hier de essays; lees hier de volledige Ontwikkelingsstrategie.
• Op 20 maart 2013 werd het bestuursconvenant Almere Centrum Weerwater getekend door Adri Duivesteijn, waarnemend directeur van het Rijksvastgoed- en Ontwikkelingsbedrijf Carolien Schippers en HID van Rijkswaterstaat Theo van de Gazelle. Het bestuursconvenant is een uitwerking van het Gebiedsontwikkelingsplan Almere Centrum Weerwater (GOP), dat in mei 2012 door de Almeerse gemeenteraad werd goedgekeurd. Lees hier het GOP.
• Op 20 november 2013 ondertekenden het Rijk en de gemeente Almere de Bestuursovereenkomst en bijbehorende Uitvoeringsovereenkomst RRAAM. Een historisch moment: met de ondertekening van beide overeenkomsten worden de positie en betekenis van Almere binnen de Metropoolregio Amsterdam definitief bestendigd, en wordt de stap van planvorming naar een concrete uitvoering – die met het Integraal Afspraken Kader Almere 2.0 (2010) reeds was ingezet – gecontinueerd. Lees hier de felicitatiebrief die ik de minister van Infrastructuur en Milieu en het Almeerse College van Burgemeester en Wethouders stuurde.